lunes, 14 de enero de 2008

O Foro de Vilafranca do Bierzo do ano 1192
Artículo-colaboración de Xabier Lago Mestre.
(Traducción al castellano más abajo)
Resulta de interese salientar o noso dereito local medieval. Neste caso traemos a colación o Foro de Vilafranca, dado polo rei Afonso IX a esta vila berciana en 1192. O texto conservado foi verquido ao romance, na lingua galega do Bierzo, durante o reinado de Afonso X, porque o texto orixinario de seguro que fora en latín. Sen dúbida a traslación ao galego se fixo para a mellor comprensión do texto polos poboadores de Vilafranca que descoñecían a lingua culta latina. Dicir tamén que a carta foral se elaborou en Benavente, e ten data de 1 de febrero do citado ano de 1192. Amosamos a seguir o texto completo foro de Vilafranca do Bierzo.
Resulta de interés destacar nuestro derecho local medieval. En este caso traemos a colación el Foro de Villafranca, dado por el rey Alfonso IX la esta villa berciana en 1192. El texto conservado fue traducido al romance, en la lengua gallega del Bierzo, durante el reinado de Alfonso X, porque el texto original a fe que que había sido en latín. Sin duda la traducción al gallego se fijo para la mejor comprensión del texto por los pobladores de Villafranca que desconocían la lengua culta latina. Decir también que la carta foral se elaboró en Benavente, y tiene fecha de 1 de febrero del citado año de 1192. Mostramos a continuación el texto completo. O foro de Vilafranca do Bierzo

“En el nome de nuestro sennor Jesu Christo, amen. El bono rey y catholigo e a toda a súa pobracion, tales foros e tales costumes el dereito de toda justicia dar y por siempre confirmar, que aquela pobracion en bondad de todo su conçello y en valor entre otras bellas pobraciones por todo el reino acreçentamento seyua, y os maos en su soberbia reprima y os soberuiosos en sua maldade confonda, assi que en toda gloria y honrra de sou reyno fielmente a el y a toda sua succesion seu servicio represente. E dipois que todo esto con sus pobradores el rey catholigo ordinar, sempre será firme y valedeyro, e en despois en los foros que lles deren nunca os pobradores seguirá menguamento, et quequier estableçido for sempre per depois ficaraescrito en memoria y será guardado. Por todas estas causas eu rey don Alfonso de Leon, en sembra con mia muller a reina donna Tereixa, a vos los pobladores de Villafranca, assi a os que agora son como a os que depois han de venir, y a toda vosa generaçion faço carta de mios foros para sempre valedeyra, assi que según aquestos foros bonos y os outros, os quaes de mi por la gracia de Deus y por los vuestros bonos meritos ganastes, vos todos os pobradores de Villafranca e fillos y netos con mansidume, y os maos y os soberuiosos en todas maneiras constringades y castiguedes a los bonos enxaltedes.

1. Primeramente dou y otorgo que todo probador de vostra villa vengue todas suas heredades, u quier que as aya y as tenna, con las casas de nostra villa.

2. Outrosi, que todos os pobradores de Villafranca non den portazgo eno alfoiz nen en termino de vostra villa, non de fonsadeyro, nen ayuda non paguen a nengun príncipe nenguna cosa, si non al rey y a otro príncipe que tover la villa.

3. Outrosi, que tras los vostros términos y alfoçes de Villafranca negun vezino non mate a otro sou vecino aynda que sea sou enemigo, y se o matare el matador seya soterrado so el morto. Nengun merino, non mayordomo, no sea ousado de embargar nen de prender por neguna calunna en Villafranca sen voz dada dalguen, salvo ende por homicidio e por rouso.

4. Todos los que moraren en Villafranca y ouberen casa, por nenguna calunna que fagan non den fiador si non en çinquenta sueldos y por estos çinquienta sueldos courran sou dereyto.

5. Nengun merino no entre en casa de nengun vecino por nenguna calunna, y entrare que moyra sin calunna.

6. E se algún geor o seruo non conoçido vener a Villafranca para y probar non sea tirado da villa, et se por ventura alguem vener o prouar por homes verdadeyros por sou conoçido que le entreguen a sou donno.

7. Quen guiser morar en Villafranca faça foro con os outros vecinos, mas seo non guiser façer, more y trinta días vendendo y comprando mais non aderallo, e si mais y morar, quenquier que o en su casa coller peyte sesenta sueldos, a terça al rey, a terça au conçello y a terça aos alcaldes.

8. Se algún mayordomo embargar algún vezino reciua dereito por los alcaldes da villa, y no lleue a outro lugar, el mayordomo faga enquisa de dia con los pobradores da villa y salga de noyte.

9. Todos os que moraren en os términos de Villafranca y por todo seu alfoz, por las demandas que ouberen vennan a Villafranca y ayan y juiço, y si entre si no se acordaren veñan a juiço do rey.

10. Todos los rauerneyros y panadeyros y carneceyros vendan assi a todo o conçello y alcaydes a prouguer.

11. Se algún chagar a otro y o chagado der a voz ao sayon, aquel que chagar con pedra, ou con porra, ou con cuítelo, ou con espada, ou con lanza, ou en outra maneyra, peyte veinte marauedis se os poder haber, ou se non que lle corten a mano con que lle ferir, y daquelles marauedis fagan tres partes, una parte den al rey, y otra a os alcaldes y outra ao conçello; y quando ferir con mano o con punno peyte çinquenta sueldos, y pártanlos como sobre dicho he. E se por ventura el ferido morer o feridor sea soterrado so el muerto; e se muller ouber aya ela todo o seu patrimonio, y aquello mais debe haber de dereyto sen el marido, e das outras cousas que con sou marido ganar denlle a meatade y da outra meatade fagan duas partes se fillos ouber y una meatade den aos fillos, y outra den al rey y ao conçello y a os alcaldes la outra; e se fillos non ouber aquel que so el morto for soterrado el rey y el conçello y alcaldes ayan toda a sua metade del y pártanla segud o sobre dicho he.

12. E se algún o algún ouer de ser justiçado, el merino vaya primero y chame a os alcaldes, y os alcaldes chamen todo el conçello, y assi será justiçado.

13. E se algún home o muller entrar en vinna ou en eyro alleo por façer mal fora ou dentro, peyte veinte sueldos a aquel a quien fizer el daño.

14. E se algún echar de noyte ladron en sua casa feyro o ben y despois deo ao señorio da villa, e sel señorio da villa non quiser tomar o ladron deyxeo sin calunna.

15. E se algún de fora desafiado for de algún vezino non entre en os términos da villa sen tregua, y se y entrar moyra sen calunna y nengun no lo colla en sua casa, y se o y coller peyte sessenta sueldos y de todo en todo ayude al vezino.

16. Muller que morar en Villafranca non será presa nen enfiada sen seo marido.

17. Se algún o mayor mercado que se faz una vez en la semana con cuchielo sacado, ou con espada, ou con lanza, ou con alguna outra arma andubier ao mercado, peyte sessenta sueldos.

18. Se algún for prouado por falsa testimoña, peyte sessenta sueldos y partantlos en tres partes assi como dicho es; y el desque o falso testimonio dier que quier que outro por lo sou testimonnio perder entreguello todo y a sua casa será testuida, y dali en adelante en testimonio nunca será reçebido.

19. Los alcaldes non fagan fazendeyra, nen serán recebidos en fiadoria. Los corredores, o pregoneyros y el escriuian do concello no fagan fazendeyra.

20. Se dous entre si contenda oubieren y metieren pesquisidores, faganlo por buena verdade y sen mao enganno en esta maneyra; que se os contentores foren en todo el alfoz atro nove días, e se foran fora de todo o alfoz do sou termino a sua venida paquen los qqubere a contenta ed se o pesqueridor por revolta para el pleito peyte a demanda y desien deante no faga pesquisa.

21. Nengun vezino de Villafranca non reciba possadeyro en sua casa sen sua voluntade y sen seo plaçcer.

22. Todos los pobradores de Villafranca que ouberen y cassas, un foro ayan, y os outros no fagan sou foro.

23. El merino de Villafranca no embargue ao mercado da casa de seo hospeder mais demande el suo dereyto en paz.

24. Todo aquel que for en romeria a Jerusalem non faga foro por un anno.

25. Muller o quen transir el merido non faga foro per un anno.

26. Des aque adeyante doubos y otorgobos todos vosos exidos, assi como los ouberon vosotros anteçesores en tiempo de meo abolo el emperador y de meo padre el rey don Fernando, assi que vos en paz vos ayades; ed se algún vo los queser toller ou contrariar y morto for, sea sen caluña. Se algún sobre aquesto a vos mal fazer mia yra aya y a mi mil maravedís en pena peyte.

27. Ed porque todos los bonos foros por que Villafranca mais vala en esta carta non pude comprehender, confirmo a vos que siempre os debemos mais avalar y acrecentamento de vosa villa ca a minguamento”.